آرامگاه شیخ لقمان معروف به بابا لقمان
در اواخر سده چهارم هجری قمری تصوف و عرفان از بغداد به خراسان انتقال یافت و صوفیان و عرفای مشهوری در دو منطقه شرق و جنوب ایران آوازه ای بلند یافتند. یکی از این شخصیت ها شیخ محمد بن محمد لقمان سرخسی است که دوران زندگی وی مقارن با شیخ ابوسعید ابی الخیر و شیخ ابوالفضل سرخسی بوده است. زمان ولادتش معلوم نیست اما می گویند وی ابتدا مجاهده بسیار داشته است و معامله و احتیاط، ناگاه کشفی افتادش که عقلش برفت. شیخ ابوسعید بسیار به شخصیت لقمان سرخسی ارادت می ورزید و او را شوریده احوال می خواند. آرامگاه وی در یک کیلومتری سرخس واقع شده و بنای عظیمی مشتمل بر گنبدخانه، ایوان رفیع در ضلع شرقی آن و تزیینات آجرکاری در طاق‌های داخلی و خارجی و گچبری است، که به لحاظ شیوه و ساختار معماری شبیه آرامگاه شیخ ابوالفضل سرخسی معروف به سرخس بابا واقع در سرخس ترکمنستان می باشد. قسمتی از بنای اصلی منتسب به دوره سلجوقیان و بقیه معماری آن متعلق به سده هشتم هجری است. بعید نیست از این بنا در دوران حیاط وی به عنوان خانقاه صوفیان و محل برگزاری آیین‌ها و مناسک دراویش استفاده می شده است. کما اینکه اتاق هایی در طبقه دوم وجود داشته که احتمالا به عنوان چله‌خانه مورد استفاده بوده است. بقعه در دو طبقه ساخته شده است. در طبقه ی دوم آن یک فضای غلام گردش تعبیه شده است. غلام گردش به صورت یک دالان کم ارتفاع و تاریک دور بنا واقع شده و طاقچه‌های طبقه دوم را به هم مرتبط می کند. پلان مربع بنا در سطحی بالاتر به یک هشت ضلعی تبدیل می شود و حجم چشمگیری را در نمای بیرونی تشکیل می‌دهد. بر فراز مقبره نیز گنبدی دو پوش و آجری قرارگرفته و کتیبه گچبری سرتاسر اطراف نمای آرامگاه نشان می دهد، ساختمان مقبره در سال 757هـ.ق بنیان گردیده، یا مرمت و بازسازی شده است.
| قدمت | قرن 8 هـ .ق |
| شماره ثبت | 165 |
| تاریخ ثبت | 1310/10/15 |